KİMYA

MADDE VE ÖZELLEİKLERİ

*Madde Nedir?*
Madde, kütlesi ve hacmi olan, fiziksel olarak gözlemlenebilen her şeydir. Katı, sıvı, gaz ve plazma olmak üzere dört temel hali vardır. Atomlardan ve moleküllerden oluşur ve kimyasal özellikler sergiler.

*Madde Türleri*

1. *Katı:* Katılar belirli bir şekil ve hacme sahiptir. Atom ve molekülleri sıkı düzenlenmiştir, bu nedenle sıkıştırılamazlar.
- *Örnek:* Demir, ahşap, buz

2. *Sıvı:* Sıvılar, belirli bir hacme sahiptir ancak belli bir şekle sahip değildir. Atom ve molekülleri birbiri ile etkileşim halindedir ve hareket edebilirler.
- *Örnek:* Su, yağ, alkol

3. *Gaz:* Gazlar ne belirli bir şekil ne de hacim taşır. Atom ve molekülleri serbestçe hareket edebilir ve sıkıştırılabilirler.
- *Örnek:* Hava, hidrojen, karbondioksit

4. *Plazma:* Plazma, gaz fazının yüksek enerjili halidir. İyonize olmuş gazlardır ve elektriksel iletkenlik gösterir.
- *Örnek:* Yıldırım, güneş

*Maddenin Fiziksel Özellikleri*

1. *Kütle:* Bir maddenin sahip olduğu madde miktarı. Ölçmek için hassas terazi kullanılır. Birimi gram (g) veya kilogram (kg) dir.
2. *Hacim:* Bir maddenin kapladığı alan. Katılar için cm³, sıvılar için litre (L) ve gazlar için m³ cinsinden ölçülür.
3. *Yoğunluk:* Bir maddenin birim hacimdeki kütlesi. Yoğunluk = kütle / hacim formülü ile hesaplanır, genellikle g/cm³ veya kg/m³ olarak ifade edilir.
4. *İletkenlik:* Elektrik ve ısıyı iletebilme yeteneği. Metaller genellikle iyi iletkenlerdir.
5. *Renk ve Koku:* Maddenin fiziksel görünüşü ve algılama duyusu üzerindeki etkisi.
6. *Erişme ve Kaynama Noktası:* Bir maddenin katıdan sıvıya ve sıvıdan gaza geçiş noktalarıdır. (Celsius veya Kelvin olarak ifade edilir).
7. *Çözünürlük:* Bir maddenin başka bir madde içinde çözünme yeteneği.

*Maddenin Kimyasal Özellikleri*

1. *Yanma:* Bir maddenin oksijenle reaksiyona girerek enerji açığa çıkarması. Örnek: Kağıdın yanması.
2. *Paslanma:* Metallerin oksijenle reaksiyon vererek oksit oluşturması. Örnek: Demirin paslanması.
3. *Asit-Baz Tepkimeleri:* Maddelerin asitler veya bazlarla tepkimeye girmesi. Örnek: Sirkenin karbonatla reaksiyonu.
4. *Çıkarma ve Birleştirme:* Maddelerin kimyasal yollarla ayrıştırılması veya yeni bileşikler oluşturulması. Örnek: Suyun elektrolizle hidrojen ve oksijene ayrılması.

*Maddenin Fiziksel ve Kimyasal Değişimleri*

1. *Fiziksel Değişim:* Maddenin kimyasal yapısı değişmez, sadece fiziksel hali değişir. Örnek: Buzun erimesi, suyun buharlaşması.
2. *Kimyasal Değişim:* Maddenin kimyasal yapısı değişir ve yeni maddeler meydana gelir. Örnek: Yanma, paslanma, sindirim.

*Maddenin Ayırt Edici Özellikleri*
Maddeler birbirinden farklı özellikler gösterir ve bu özellikler maddeleri tanımlamada kullanılır. İşte bazı ayırt edici özellikler:

1. *Erime ve Kaynama Noktası:* Her madde, belirli sıcaklıklarda erir veya kaynar.
2. *Çözünürlük:* Bir maddenin hangi çözücülerde çözüldüğü bilgisi.
3. *Yoğunluk:* Maddenin yoğunluğu, diğer maddelerden farklı olabilir.
4. *Renk ve Koku:* Bu özellikler, maddelerin görsel ve duyusal tanımlanmasında kullanılır.

*Maddenin Haller Arası Geçişleri*
Maddeler belirli koşullarda bir halden başka bir hale geçebilirler:

1. *Erime:* Katının sıvı hale geçmesi. Örnek: Buzun erimesi.
2. *Donma:* Sıvının katı hale geçmesi. Örnek: Suyun buz haline dönüşmesi.
3. *Buharlaşma:* Sıvının gaz hale geçmesi. Örnek: Suyun buharlaşması.
4. *Yoğunlaşma:* Gazın sıvı hale geçmesi. Örnek: Sıcak havanın soğuyarak su damlacıkları oluşturması.
5. *Süblimleşme:* Katının doğrudan gaz hale geçmesi. Örnek: Katı karbondioksitin (kuru buz) gaz haline geçmesi.
6. *Kırağılaşma:* Gazın doğrudan katı hale geçmesi. Örnek: Soğuk havada çıplak ağaç dallarına oluşan buz kristalleri